İçindekiler
Meta Başlık: Şirketler İçin Ticari Sözleşme Hazırlama Rehberi: Cezai Şart ve Fesih Riskleri (Bursa)
Meta Açıklama: Ticari sözleşme nasıl hazırlanır? TTK 18/2 basiretli tacir, TBK 179 cezai şart, fesih ihbar süreleri ve yetkili mahkeme şartı. Bursa ticaret avukatı Ersin Doğan'dan hukuki analiz.
Şirketinizi İflastan Koruyan Ticari Sözleşme Rehberi: Cezai Şart, Fesih ve Yetki Şartı (2024 Güncel)
Türkiye’nin sanayi lokomotifi Bursa’da, ticaret hayatının hızı bazen hukuki tedbirlerin önüne geçmektedir. Birçok tacir, "Sözümüz senettir" güveniyle veya internetten temin edilen standart "Tip Sözleşmeler" ile milyonluk taahhütlerin altına girmektedir. Ancak unutulmamalıdır ki; kriz anında sizi koruyacak olan tek şey, o kağıt üzerindeki maddelerin hukuki geçerliliğidir.
Baştan savma hazırlanan bir sözleşme, şirketinizi sadece ticari zarara uğratmaz; aynı zamanda yıllarca sürecek dava masrafları ve "Müspet/Menfi Zarar" tazminatlarıyla karşı karşıya bırakabilir.
Bursa Osmangazi Avukatı Ersin Doğan olarak; Türk Ticaret Kanunu (TTK), Türk Borçlar Kanunu (TBK) ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) ekseninde; ticari sözleşmelerin "olmazsa olmaz" unsurlarını, Cezai Şart tuzaklarını ve Sözleşmenin Sona Ermesi süreçlerini sizler için detaylandırdım.
1. Sözleşme Serbestisinin Sınırları: "Batıl" Maddeler (TBK 27)
Hukukumuzda "Sözleşme Özgürlüğü" (TBK Madde 26) asıldır. Taraflar, sözleşmenin konusunu diledikleri gibi belirleyebilirler. Ancak bu özgürlük mutlak değildir.
- Hukuki Engel (TBK Madde 27): Kanunun emredici hükümlerine, kamu düzenine, genel ahlaka veya kişilik haklarına aykırı sözleşmeler "Kesin Hükümsüzdür" (Batıl).
- Risk Analizi: Örneğin; sözleşmeye "Borçlu borcunu ödemezse, alacaklı iş yerine el koyar" (Lex Commissoria Yasağı) maddesi ekleseniz dahi, bu madde yok hükmündedir. Tarafların altına imza atması, kanuna aykırı bir maddeyi geçerli kılmaz. Bu nedenle sözleşme metninin bir hukukçu tarafından "norm denetiminden" geçirilmesi şarttır.
2. Sözleşmenin Yaptırım Gücü: Cezai Şart ve Tacir Sorumluluğu
Ticari ilişkilerde taahhüdün yerine getirilmesini sağlayan en güçlü enstrüman Cezai Şarttır.
- Hukuki Niteliği (TBK Madde 179): Asıl borcun ifa edilmemesi veya eksik ifa edilmesi durumunda, alacaklının zararını ispat etmesine gerek kalmaksızın talep edebileceği tazminattır.
- Basiretli Tacir Kuralı (TTK Madde 18/2): İşte şirketlerin (Tacirlerin) en çok yanıldığı nokta burasıdır.
- Vatandaş: Mahkemeden "Ceza çok fahiş, ekonomik mahvıma sebep olur, indirin" (TBK 182/3) talebinde bulunabilir.
- Tacir (Şirket): Basiretli bir iş adamı gibi davranmak zorundadır. İmzaladığı sözleşmedeki cezai şart ne kadar yüksek olursa olsun, sonradan hakimden indirim (tenkis) talep edemez.
- Yargıtay İçtihadı: Yargıtay, tacirin imzaladığı cezanın sonuçlarını öngörmesi gerektiğine hükmeder. Bu yüzden, cezai şart maddesini okumadan imza atmak, şirketin sonunu getirebilir.
3. Sözleşmenin Sona Ermesi: Fesih, Dönme ve İhbar Yükümlülüğü
Ticari evliliği bitirmek, başlatmaktan daha maliyetlidir. Haksız fesih, ağır tazminat yükümlülükleri doğurur.
- Süreli Sözleşmelerde Fesih: Belirli süreli (Örn: 1 yıllık) sözleşmelerde, "Haklı Neden" (Örn: Temerrüt, ayıplı mal teslimi) yoksa, süre bitiminden önce sözleşmeyi tek taraflı feshedemezsiniz. Ederseniz, karşı tarafın sözleşme sonuna kadar elde edeceği "Yoksun Kalınan Kârı" ödemek zorunda kalırsınız.
- Şekil Şartı (TTK Madde 18/3): Tacirler arasında; temerrüt ihtarı, sözleşmeden dönme veya fesih bildirimleri Noter, Taahhütlü Mektup, Telgraf veya KEP (Kayıtlı Elektronik Posta) ile yapılmak zorundadır.
- Uyarı: E-posta veya WhatsApp ile yapılan "Sözleşmeyi iptal ediyorum" beyanları, karşı taraf inkar ederse hukuken geçersizdir ve sözleşme devam ediyor sayılır.
4. Usul Ekonomisi: Yetki Anlaşması ve Delil Sözleşmesi
Sözleşmenin sonunda yer alan teknik maddeler, olası bir davada size zaman ve para kazandırır.
- Yetki Şartı (HMK Madde 17): Bursa merkezli firmanızın, İstanbul veya Ankara mahkemelerinde dava takip etmek zorunda kalmaması için sözleşmeye; "Uyuşmazlık halinde Bursa Mahkemeleri ve İcra Daireleri münhasıran yetkilidir" maddesi eklenmelidir.
- Delil Sözleşmesi (HMK Madde 193): İspat hukukunda devrim niteliğindedir. Sözleşmeye; "Tarafların ticari defterleri, e-posta yazışmaları ve muhasebe kayıtları kesin delil teşkil edecektir" maddesi konulursa, şahit dinletmeye gerek kalmadan kendi kayıtlarınızla davanızı ispatlayabilirsiniz.
5. Dövizle Sözleşme Yasağı ve 32 Sayılı Karar
Enflasyonist ortamda dövizle (Dolar/Euro) sözleşme yapmak cazip gelse de yasal engeller mevcuttur.
- Mevzuat: Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar uyarınca; Türkiye'de yerleşik kişiler arasında (İhracat, dış kredi vb. istisnalar hariç) gayrimenkul kiralama/satış, iş, hizmet ve eser sözleşmelerinde bedelin döviz veya dövize endeksli kararlaştırılması yasaktır.
- Yaptırım: Bu yasağa aykırı sözleşmeler hem geçersizlik riski taşır hem de taraflara ağır idari para cezaları uygulanır.
6. Damga Vergisi Maliyeti
Genellikle gözden kaçan bir maliyet kalemidir.
- Kural: Belli bir parayı ihtiva eden sözleşmeler imzalandığı an Damga Vergisi doğar.
- Tüyo: Sözleşmenin "Kefil" yerine "Müşterek Borçlu" imzasıyla yapılması veya nüsha sayısının "1 asıl" olarak belirlenmesi, vergi yükünü yasal olarak azaltabilir. Bu detaylar için mali müşaviriniz ve avukatınızla koordineli çalışmalısınız.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
1. Adi yazılı sözleşme (Notersiz) geçerli midir?
Evet, kural olarak geçerlidir. Türk Borçlar Kanunu'nda (Gayrimenkul devri ve bazı özel haller dışında) şekil serbestisi vardır. İki tacirin kaşe ve imzasıyla düzenlenen adi yazılı sözleşme de mahkemede %100 delil niteliğindedir. Noter onayı sadece imza inkarını önler ve tarihi kesinleştirir.
2. İmza sirküleri neden hayati önem taşır?
Bir tüzel kişiliği (Şirketi) sadece yetkili organları temsil edebilir. Sözleşmeyi imzalayan kişinin (Örn: Pazarlama Müdürü) şirketi "Temsil ve İlzam" yetkisi yoksa, o sözleşme şirketi bağlamaz. Mutlaka güncel İmza Sirküleri incelenmeli, "Münferit" (Tek başına) veya "Müşterek" (Çift imza) yetki detaylarına bakılmalıdır.
3. Sözleşme süresi bitince otomatik uzar mı?
Sözleşmede "Zımni Yenileme" (Sükutla Temdit) maddesi varsa ve taraflar fesih ihbar süresine uymazsa, sözleşme aynı şartlarla (genellikle 1 yıl daha) uzamış sayılır. Bu nedenle "Fesih Bildirim Tarihleri" takvime işlenmelidir.
Sonuç: Hukuki Öngörü Ticari Başarının Anahtarıdır
Ticari hayatta en iyi sözleşme, hiç dava açılmasına gerek bırakmayan, her ihtimalin net çizgilerle belirlendiği sözleşmedir. Standart taslaklar, firmanızın sektörüne özgü riskleri (Lojistik, Kur Farkı, Gizlilik vb.) kapsayamaz.
Bursa ve Osmangazi bölgesinde Ticaret Hukuku ve Şirketler Hukuku alanındaki tecrübesiyle Avukat Ersin Doğan, firmanızın ihtiyaçlarına özel;
- Mal Tedarik ve Satış Sözleşmeleri,
- Bayilik (Franchise) ve Distribütörlük Sözleşmeleri,
- Hissedarlar (Ortaklık) Sözleşmesi,
- Gizlilik (NDA) ve Rekabet Yasağı Sözleşmeleri
hazırlanması ve mevcut sözleşmelerin "Hukuki Check-Up" (Risk Analizi) yapılması konusunda profesyonel destek sağlamaktadır.
Şirketinizi riske atmayın. Sözleşmelerinizi uzman avukat denetiminde hazırlatın.